اولین وظیفه و بزرگ‌ترین سرمایه
چه یک فرد در کار طبّاخی شاغل باشد، چه در کار رسانه و چه رئیس‌جمهور یک کشور بزرگ، همه و همه، برای موفّقیّت در کار، نیازمند اعتبار و برای کسب اعتبار، نیازمند «رعایت اخلاق و انصاف» هستند. «اخلاق» نه تنها شرط «موفقیّت» است، بلکه شرط و نشانه «انسانیّت» است.
برخی موضوع «اخلاق در رسانه» را جدا از سایر مباحث اخلاقی می‌بینند، در حالی که اصول اخلاقی، همه جا و در تمامی فضاها یکسان است؛ زیرا که اخلاق، در عقل و فطرت آدمی ریشه دارد. مثلاً هیچ انسانی ظلم را نمی‌پسندد و یا همه، عدالت و انصاف را تمجید و گذشت و انسانیّت را پاس می‌دارند؛ امّا، طبیعی است برای آن‌هایی که به مانند رسانه‌ها، با باورها و روح و اعتقادات مردم سر و کار دارند، این موضوع، از اهمیّت بیشتری برخوردار است.
ابعاد اهمیّت موضوع، وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم امروزه هر فرد، با داشتن یک تلفن هوشمند و عضویّت در چند شبکه اجتماعی، با امکان «بازنشر اطلاعات»، خود، تبدیل به یک «رسانه» شده است. رسانه‌ای که با دروازه‌بانی خبر و گزینش و ارسال اطلاعات به دیگران، در ابعادی کوچک‌تر، کار یک رسانه جمعی بزرگ را انجام می‌دهد. رعایت اخلاق، به سایز کار بستگی ندارد! همان‌گونه که غیبت، تهمت، دروغ، سخن‌چینی، بردن آبروی افراد محترم و... در فضای روابط عادی، زشت و مردود است، در فضای مجازی نیز، حُکمی مشابه دارد. انسان در فضای مجازی، باز هم انسان است و انسانیّت، تغییر ماهیّت نمی‌دهد؛ خدای فضای مجازی هم با خدای آسمان‌ها و زمین تفاوتی ندارد. او از رگ گردن به آدمی نزدیک‌تر است. ذرّه‌ای بی‌اخلاقی، در هر فضا و به هر شکل، از آدمی، پسندیده و پذیرفته نیست. علاوه بر این معتقدیم در فضای دین‌داری و دین‌ورزی، هر ذرّه خوبی یا بدی، مورد بازخواست و بررسی الهی نیز قرار خواهد گرفت. یک کلیک کردن ساده و یا زدن یک لایک اضافه، حتّی با هویّتی نامعلوم، اگر باعث تقویت امری اشتباه شود، برای خداوند، معلوم و آشکار خواهد بود. زندگی اخلاقی در فضای مجازی و در دنیای رسانه‌ها، با زندگی اخلاقی در فضای طبیعی تفاوتی ندارد. به عنوان مثال، بازنشر دروغ و پخش شایعه چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی، زشت و ناپسند است.
همچنین بخوانید: ما در محاصره‌ایم! - تأثیر رسانه بر شخصی‌ترین انتخاب‌های ما
توجّه داریم که بررسی اعتبار منبع خبر، اوّلین گام در رعایت اصول اخلاقی است. گاهی حتّی اگر منبع خبر، موثّق باشد نیز عقل و اخلاق و دین اجازه نشر یک خبر را نمی‌دهد. برای روشن شدن بیشتر بحث، جا دارد بخشی از مطالبی که در درس‌های قبلی بیان شده است را تکرار کنیم:
... گاهی بی‌طرفی که در ظاهر امر، وظیفه‌ای اخلاقی شمرده می‌شود، تبدیل به کاری غیراخلاقی می‌شود. گاهی بی‌طرفی و سانسور نکردن، برای یک رسانه، نه تنها کاری ارزشمند نیست، بلکه ضدّ ارزش قلمداد می‌شود. آنچه بیش از هر چیز، از یک رسانه انتظار می‌رود، صداقت و رعایت انصاف و مصلحت، در بیان اطلاعات است. مسئله آنقدر مهم است که گاهی بیان صادقانه و بی‌طرفانه برخی اطلاعات، کاری بس زشت و ناپسند خواهد بود. تجاوز به حریم خصوصی، افشاگری و بردن آبروی یک شهروند محترم، شرح و بسط مفاسد اخلاقی موجود در فضایی آشکار، حتّی اگر صادقانه باشد، حتّی اگر منبع موّثق داشته باشد، حتّی اگر در فضایی بی‌طرفانه باشد؛ اخلاقاً زشت و ناپسند است و در ادبیّات دینی، نیز مصداق گناه کبیره «اشاعه فحشا» است که خداوند، عذابی دردناک را جزای آن دانسته است.
گزیده‌ای از کتاب «مهندس مخفی» از مجموعه کتاب‌های «سواد رسانه‌ای» نوشته دکتر علیرضا موذن
سرفصل‌های دوره‌های آموزشی سواد رسانه‌ای در بصائر:
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید