تعریف سواد رسانه ای

تعریف سواد رسانه

سواد رسانه‌ای (media literacy)، دانش و مهارتِ تحلیل و ارزش‌گذاری پیام‌هایی است که از طریق رسانه‌ها به ما می‌رسد. چنین دانش و مهارتی، این توان را فراهم می‌آورد تا قدرت و کارکرد رسانه‌ها، در اقناع مخاطبان و شکل‌دهی باورهای آن‌ها، اعم از باورهای فردی یا افکار عمومی یا شکل‌دهی به جهان‌بینی‌ها را کشف و بازشناسی کنیم.

نتیجه چنین دانش و مهارتی، بهره‌برداری هوشمندانه از متون رسانه‌ای و درک بهتر و خطای کمتر در هنگام استفاده از آن‌ها خواهد بود.

آموزش سواد رسانه‌ای عمری طولانی ندارد؛ ولی در همین دوران نسبتاً کوتاه، شاهد ارائه الگوها، مدل‌ها و محتواهای گوناگونی توسّط افراد، نهادها، مؤسّسات خصوصی، دولتی و دانشگاهی بوده‌ایم. اکثر کسانی که به طرّاحی الگوهای آموزش سواد رسانه‌ای دست زده‌اند، به منظور تسهیل در آموزش، با طرح و پیشنهاد چند سؤال کلیدی کوشیده‌اند تا فراگیر را از خلاء خارج کنند و او را در مسیری مناسب برای رسیدن به مهارت نقد هوشمندانه پیام‌های رسانه‌ای قرار دهند. به بیان دیگر، این سؤالات به گونه‌ای طراحی شده است که به منزله سکّوی پرشی عمل می‌کند و جستجو برای پاسخ دادن به آن‌ها، تحلیل‌گر را وارد فضای «نقد و بررسی هوشمندانه پیام» خواهد کرد.

ایدۀ اصلی برای چنین آغازی، از آن‌جا ناشی می‌شود که منتقدین رسانه معتقدند رسانه‌های تصویری به ویژه تلویزیون، می‌تواند انسان آگاه را به تعبیر انگلیسی‌ها، به یک «سیب زمینی لمیده بر مبل» تبدیل کند. روشن است که یک سیب زمینی، هیچ گونه سؤالی ندارد! سؤال و به ویژه سؤال هوشمندانه، می‌تواند آدمی را مجدّداً از سیب زمینی بودن خارج کند.

همچنین بخوانید: ما در محاصره‌ایم! - تأثیر رسانه بر شخصی‌ترین انتخاب‌های ما

اگر یکی از شبکه‌های رادیو، در نیمه شب مطلبی را بگوید و فقط یک نفر آن را بشنود، نقد و تحلیل و ارزش‌گذاری آن پیام، ممکن نیست؟ آیا کاربرد و کارکرد سواد رسانه‌ای، تنها و فقط جایی معنا دارد که پیام از رسانه‌های جمعی ارسال شود؟ یا آن‌که این دانش، چه مخاطب جمع باشد و چه فرد، و چه از رسانه جمعی صادر شده باشد یا مستقیماً به گیرنده برسد، مفید فایده خواهد بود؟ پاسخ روشن است! اگر کسی به چنین دانش و مهارتی مجهّز شود، بیش از هر چیز، یک پیام‌شناس خواهد شد، فارغ از آن‌که این پیام، از طریق رسانه‌ها ارسال شود، یا آن‌که توسّط یک فرد ساخته و عرضه شده باشد. بر این اساس و در یک گام جلوتر، می‌توان مدّعی شد:

پس کسی که سواد رسانه‌ای دارد، می‌تواند از این دانش و مهارت، حتّی در روابط عادیِ غیر رسانه‌ای‌اش نیز بهره‌ بگیرد؛ زیرا در سواد رسانه‌ای، فرد با انواع روش‌های گوناگون اقناع و بسته‌بندی پیام و مهندسی‌های پیچیده شخصیّت آشنا می‌شود که پیام‌های غیر رسانه‌ای، در برابر آن‌ها، چه بسا ساده و معمولی باشند.

گزیده‌ای از کتاب «مهندس تازه به دوران رسیده»، دوره آموزشی «سواد رسانه‌ای»

برای مشاهده معرفی دوره سواد رسانه‌ای1 و 2 روی تصاویر کلیک کنید