در دنیایی که هر روز با سیل عظیمی از اطلاعات مواجه هستیم، سواد رسانه‌ای به یک مهارت ضروری تبدیل شده است. تصور کنید در یک بازار شلوغ قرار دارید که انواع و اقسام کالاها با برندها و قیمت‌های مختلف در آن عرضه می‌شود. برای اینکه بتوانید بهترین انتخاب را داشته باشید، باید بتوانید کیفیت کالاها را تشخیص دهید، قیمت‌ها را مقایسه کنید و به تبلیغات فروشندگان اعتماد نکنید. سواد رسانه‌ای هم دقیقاً همین کار را برای ما انجام می‌دهد.
سواد رسانه‌ای به ما کمک می‌کند تا در دریای بی‌کران اطلاعات، اخبار درست را از غلط تشخیص دهیم، به تحلیل محتوا بپردازیم و به طور انتقادی به آنچه می‌بینیم و می‌شنویم، فکر کنیم. در این مقاله، قصد داریم به زبان ساده و قابل فهم، مفهوم سواد رسانه‌ای را توضیح دهیم و اهمیت آن را در زندگی روزمره بررسی کنیم. با ما همراه باشید تا با هم دنیای رسانه‌ها را بهتر بشناسیم و مصرف‌کننده رسانه‌ای آگاه‌تری باشیم.
سواد رسانه‌ای چیست و چرا مهم است؟
فرزندان ما در دنیایی از رسانه‌های قدرتمند 24 ساعته زندگی می‌کنند. کودکان علاوه بر قرار گرفتن در معرض اشکال سنتی رسانه‌ها و تبلیغات مانند تلویزیون، نشریات چاپی (مجلات، کتاب‌ها) و بیلبوردها، در معرض بمباران رسانه‌های جدید نیز هستند. در طول دهه گذشته، میزان زمانی که کودکان و جوانان با رسانه‌ها، به ویژه رسانه‌های دیجیتال، مانند شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و فیلمها، و بازی‌های ویدیویی می‌گذرانند، افزایش چشمگیری داشته است.
رسانه ها همه جا هستند و فناوری بخشی از زندگی است. کودکان و نوجوانان زمان زیادی را به صورت آنلاین و جلوی صفحه نمایش می‌گذرانند، و در معرض پیام‌ها و اطلاعاتی قرار می‌گیرند که می‌تواند تأثیر منفی بر سلامت جسمی و فکری آن‌ها داشته باشد و از تبدیل شدن آن‌ها به شهروندانی توانمند و متعهد جلوگیری کند. در چنین شرایطی، مجهز بودن به دانش سواد رسانه‌ای برای همه به ویژه برای مربیان اعتقادی و والدین ضروری است.
سواد رسانه‌ای به زبان ساده عبارت است از توانایی تجزیه و تحلیل و نقد هوشمندانه‌ی پیام‌های رسانه‌ای. این دانش به ما کمک می‌کند تا اخبار و اطلاعات جعلی را تشخیص دهیم، به اهداف پنهان در متن یک پیام پی ببریم و بتوانیم از حریم شخصی خود محافظت کنیم. معمولا رسانه‌ها در پی آن هستند که تأثیر غیرمستقیم داشته باشند و فرستنده پیام و اهداف او را مخفی کنند. دانش سواد رسانه می‌تواند با ایجاد یک دید همه جانبه و از بالا به پایین، تاثیرات ناخودآگاه رسانه‌ها را کم کند.
برای شناخت بیش‌تر نسبت به این مهارت کاربردی در دوران ما، می‌توانید به کتاب‌ها و فیلم‌های آموزشی مراجعه کنید. مجموعه کتاب‌های سواد رسانه ای نوشته دکتر علیرضا موذن یکی از این کتاب‌های ارزشمند در این موضوع است. ویژگی برجسته این کتاب، تمرین‌ها و مثال‌های متعدد از انواع مختلف رسانه از جمله، فیلم، کاریکاتور، متن و ... است؛ تا به واسطه آن‌ها ذهن برای تحلیل و تفکر انتقادی ورزیده شود. این کتاب در فروشگاه کتاب بصائر عرضه شده است.
شناخت رسانه : ابرمهندس هویت در دوران ما
رسانه‌ها در دنیای امروز نقش مهمی در زندگی ما ایفا می‌کنند. از طریق رسانه‌ها به اطلاعات دسترسی پیدا می‌کنیم، سرگرم می‌شویم و با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می‌کنیم. اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید که انواع مختلف رسانه‌ها چه ویژگی‌هایی دارند و چگونه بر ما تأثیر می‌گذارند؟ رسانه‌های مدرن چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با رسانه‌های سنتی مانند روزنامه، رادیو و تلویزیون دارند؟ هرچند که از دیرباز رسانه‌ها به گونه‌ها مختلف برای آگاه کردن مردم از اخبار روز وجود داشته‌اند، ولی رسانه، امروزه امتیازات ویژه‌ای کسب کرده است و سهم بزرگی در شکل‌گیری هویت و شخصیت انسان‌ها به عهده گرفته‌است.
به عنوان مثال شبکه اجتماعی اینستاگرام را در نظر بگیرید. این شبکه اطلاعات و علاقه‌مندی‌های شما را دریافت می‌کند، آن‌ها را توسط هوش مصنوعی تحلیل می‌کند و تلاش می‌کند با توجه به آن‌ها شما را تا حداکثر زمان ممکن مشغول به خود نگه دارد. این پلتفرم به گونه ای طراحی شده است که اعتیاد آور باشد. وقتی وارد این اپلیکیشن می‌شود، نقطه‌ی پایانی برای محتواهای جدید وجود ندارد. مشاهده هر پست جدید یا دنبال کردن هر صفحه جدید، پنجره ای نو به سوی محتوا برای شما باز می‌کند. داستان با بستن این اپلیکیشن به پایان نمی‌رسد. ارسال اعلان‌ها شما را آگاه می‌کند که چیز جدید منتشر شده است، آن را از دست ندهید!
رسانه جذاب، فریبنده و اعتیاد آور است. هر رسانه و هر شبکه در تلاش است تا در جنگ به دست آوردن توجه، نگاه بیشتری را به خود جذب کند. آگاه بودن ما نسبت به این ویژگی رسانه، ما را یک قدم به جلو می‌برد.
ویژگی دیگر رسانه قابلیت اقناع و جهت دهی به طرز تفکر انسان‌هاست. حتما تا کنون نمونه‌های فراوانی در جامعه دیده اید، که نوع خاصی از تفکر توسط رسانه‌ها به بخشی از مردم القا شده است. یکی از معروف‌ترین تئوری‌های توطئه که چند سال پیش، در کمال ناباوری در فضای مجازی منتشر شد و طرفدارانی پیدا کرد، تئوری زمین تخت بود. در این جا ما باید آگاه باشیم که رسانه‌ها برای اقناع مخاطب از چه تکنیک‌هایی استفاده می‌کنند؟ چگونه می‌توانند یک ایده یا عقیده نادرست را درست جلوه دهند؟
در این میان نباید از ویژگی‌های مثبت رسانه، مثل رونق کسب و کارهای آنلاین، ارتباط با دوستان از راه دور و حتی پیدا کردن دوست‌ها قدیمی، آموزش مهارت‌های جدید، اطلاع رسانی و ... غافل بود. همین کارکردهای مثبت و فراگیر رسانه، راز قدرت آن است. رسانه قدرتمند است؛ به هیچ عنوان قابل حذف نیست و از طرفی نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
آموزش سواد رسانه ای
با وجود این که سواد رسانه‌ای عمری طولانی ندارد، ولی در همین دوران نسبتا کوتاه، شاهد ارائه‌ی الگوها، مدل‌ها و محتواهای گوناگونی توسط افراد، نهادها، موسسات خصوصی، دولتی و دانشگاهی بوده ایم. وجه اشتراک این الگوها برای آموزش سواد رسانه این است که به منظور ساده‌تر کردن فرایند آموزش، کوشیده‌اند با طرح چند سوال کلیدی، مخاطب و فراگیر را در مسیری مناسب برای رسیدن به مهارت نقد هوشمندانه پیام‌های رسانه‌ای قرار دهند. سواد رسانه ای بیش از آن که مجموعه‌ای از پاسخ‌ها باشد، مجموعه‌ای از پرسش‌هاست. یکی از معروف‌ترین الگوها در زمینه آموزش سواد رسانه ای مبتنی بر پنج پرسش کلیدی زیر است:
- چه کسی این پیام را به وجود آورده است؟
- در ارسال این پیام، چه تکنیک خلاقانه‌ای به کار گرفته شده است تا توجه من را جلب کند؟
- چگونه ممکن است افراد مختلف، این پیام را به شکل‌ها و گونه‌های گوناگون بفهمند؟
- چه دیدگاه‌ها، ارزش‌ها، چه نوع سبک زندگی و چه مقاصدی در این پیام بیان شده یا از آن حذف شده است؟
- چرا این پیام فرستاده شده است؟
با توجه به اهمیت آموزش این مهارت به کودکان و نوجوان در گام اول باید متولیان تعلیم و تربیت این مهارت را به خوبی کسب کنند. دوره آموزشی سواد رسانه ای در کانون فرهنگی بصائر، برای آموزش این دانش مهم به مربیان اعتقادی و اساتید قرآنی بر مبنای مجموعه کتاب سواد رسانه ای نوشته دکتر علیرضا موذن طراحی شده است. در این دوره ضمن تعریف چیستی سواد رسانه ای و چرایی نیاز به آن، به بیان ویژگی‌های رسانه در عصر حاضر پرداخته می‌شود. در قدم بعدی به فرستنده شناسی، ابزارها و تکنیک‌های رسانه‌ای، و مهارت‌های لازم برای مربی سواد رسانه‌ای پرداخته می‌شود.
نتیجه‌گیری : سواد رسانه‌ای؛ کلید فهم دنیای امروز
در دنیایی که اطلاعات با سرعتی باورنکردنی در حال تولید و انتشار است، سواد رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. این مهارت ارزشمند، به ما کمک می‌کند تا در دریای وسیع اطلاعات، حقایق را از دروغ جدا کنیم، به طور انتقادی به محتواها نگاه کنیم و در نهایت، تصمیمات آگاهانه‌تری در زندگی شخصی و اجتماعی خود بگیریم.
در طول این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف سواد رسانه‌ای و اهمیت شناخت رسانه و ویژگی‌های آن پرداختیم. تعریفی ساده از سواد رسانه ای ارائه شد و به مهم ترین سوالات سواد رسانه ای به عنوان سکوی پرتاب فراگیری این دانش مهارت اشاره شد. در نهایت می‌توان گفت که سواد رسانه‌ای، فراتر از یک مهارت ساده، یک ضرورت برای زندگی در عصر اطلاعات است.
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید