برداشت تربیتی از پنج حدیث
در حوزه تعلیم و تربیت، معلم و مربی دینی، مسیر هدایت و رستگاری را به نوآموزان نشان می‌دهد. رسالت این مربیان فرزانه، فراتر از صرف آموزش مفاهیم دینی است؛ ایشان با حمایت‌های عاطفی و معنوی خویش، بستر شکوفایی استعدادها و تعالی روح دانش‌آموزان را فراهم می‌آورند و بدین‌سان، کیفیت فراگیری را ارتقا می‌بخشند. هرچند نباید فراموش شود که علاوه بر مربی دینی، نقش خانواده ها نیز در تربیت موفق حائز اهمیت است.
فرمایشات اهل بیت علیهم‌السلام پر از نکات ناب و دقیق تربیتی است. در ادامه به پنج حدیث اشاره شده است و برداشت تربیتی و نکات مورد استفاده برای مربی اعتقادی آورده شده است. با توجه به این نکات می‌توانیم نحوه کلاس‌داری خود را بهبود دهیم و همچنین نحوه ارتباط صحیح با دانش‌آموزان را دریابیم.
این مقاله بر اساس یادداشت‌های استاد بخشایش تنظیم شده است.
1. عدالت در نگاه: به همه نگاه کن
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَیهِ السلام قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلی اَللهُ عَلَیه وَ آلِه يَقْسِمُ لَحَظَاتِهِ بَيْنَ أَصْحَابِهِ فَيَنْظُرُ إِلَى ذَا وَ يَنْظُرُ إِلَى ذَا بِالسَّوِيَّة. (الكافي، ج2، ص، 671)
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نگاه خود را ميان اصحابشان تقسيم می‌كردند و به اين و آن برابر نگاه می‌كردند.
معلم و مربی تربیتی باید در کلاس مذهبی و خارج از کلاس نگاه خود را به صورت مساوی بین دانش‌آموزان تقسیم کند. اتخاذ این دستورالعمل می‌تواند آثار زیر را به دنبال داشته باشد:
- نظم و انضباط کلاس قرآنی را بیشتر می‌کند. دانش‌آموز می‌بیند که معلم به او توجه دارد از این رو معمولاً از انجام کارهایی که مخل امور کلاس است صرف‌نظر می‌کند.
- دانش‌آموزان به محتوای آموزشی کلاس توجه بیشتری می‌کنند و عملاً این رویه کیفیت فرآیند آموزش را ارتقاء می‌دهد.
- نگاه، مقدمه ارتباط موثر است و جلب محبت را به دنبال دارد لذا می‌تواند در تحقق اهداف هدایتی و تربیتی نیز موثر واقع شود.
2. نام دانش آموز را سریع یاد بگیر
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلی اَللهُ عَلَیه وَ آلِه إِذَا أَحَبَّ أَحَدُكُمْ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ فَلْيَسْأَلْهُ عَنِ اسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِيهِ وَ اسْمِ قَبِيلَتِهِ وَ عَشِيرَتِهِ فَإِنَّ مِنْ حَقِّهِ الْوَاجِبِ وَ صِدْقِ الْإِخَاءِ أَنْ يَسْأَلَهُ عَنْ ذَلِك. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص، 671)
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند: هر گاه يكى از شما برادر مسلمانش را دوست دارد بايد از وی نامش و نام پدرش و نام تيره و تبارش را بپرسد زيرا حقِّ واجب و وظيفه برادرى اين است كه این ها را از او بپرسد.
رمز موفقیت در معلمی محبت صادقانه نسبت به دانش‌آموزان است. طبق این روایت شریف یکی از نشانه‌های محبت، دانستن نام و مشخصات دانش‌آموز می‌باشد. یاد گرفتن نام فراگیران در روزهای نخست آشنایی بسیار حائز اهمیت است و نشان‌دهنده اهمیت دانش‌آموزان نزد معلم دینی می‌باشد. نشانه‌ی این اهمیت آن است که گاهی عدم آگاهی دانش‌آموزان از نام معلم موجب تکدر خاطر و ناراحتی وی را فراهم می‌کند. حتی دانش‌آموزان سال‌ها بعد در مواجهه با معلم خود، محبت او را با آزمودن حافظه معلم در به خاطر آوردن نامشان می‌سنجند.
3. با احترام از دانش آموزان یاد کن
عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلَیهِ السلام قَالَ: إِذَا كَانَ الرَّجُلُ حَاضِراً فَكَنِّهِ وَ إِذَا كَانَ غَائِباً فَسَمِّهِ. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص، 671)
حضرت ابى‌الحسن (امام کاظم) علیه‌السلام فرمودند: هر گاه مرد حاضر باشد او را به كنيه‌اش بخوان و اگر غائب است به نامش.
با احترام خواندن افراد در فرهنگ عربی با کنیه است. امام کاظم علیه‌السلام در این کلام نورانی دستور می‌فرمایند در حضور افراد آنان را با کنیه بخوانیم؛ به بیان دیگر با احترام از آنان یاد کنیم. معلم و مربی مذهبی نیز باید در خواندن دانش‌آموزان، احترام را ضمیمه کند. شاید بتوان نام خانوادگی یا استفاده از آقا / خانم قبل از نام دانش‌آموز را معادل کنیه دانست. برخی به اشتباه اینطور فکر می‌کنند که اگر دانش‌آموز را بدون پیشوند آقا / خانم صدا کنند می‌توانند ارتباط موثرتری با او برقرار کنند. البته توجه به تفاوت‌های فرهنگی یا سن و سال فراگیران نیز در این خصوص حائز اهمیت است. در صورت غیربومی بودن مربی و معلم اعتقادی، او باید در خصوص مصادیق با احترام خواندن افراد تحقیق و بررسی‌های لازم را به عمل آورد.
4. احترام را فدای صمیمیت نکن
سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى عَلَیهِ السلام يَقُولُ لَا تُذْهِبِ الْحِشْمَةَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ أَخِيكَ أَبْقِ مِنْهَا فَإِنَّ ذَهَابَهَا ذَهَابُ الْحَيَاءِ. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص، 672)
امام كاظم عليه‌السلام: احترام ميان خود و برادرت را از بين مَبَر و چيزى از آن بگذار؛ زيرا از ميان رفتن آن، از ميان رفتن شرم است.
ادب‌ورزی خود عاملی مهم در حفظ و جذب دانش‌آموزان است. پاسداشت حرمت و جایگاه معلم عقاید و دانش‌آموز به عنوان برادر دینی بر هر دو گروه واجب و ضروری است و عدم رعایت آن آثار زیان بار تربیتی فراوانی به دنبال دارد. برخی به غلط می‌پندارند صمیمت زیاد ملازم نبودن پرده میان ماست؛ در حالی نتیجه پرده‌دری و بی‌حیایی، بی‌احترام شدن است و صمیمیت واقعی در سایه سار ادب و رعایت احترام طرفین تحقق می‌یابد. در مکتب اهل بیت علیهم‌السلام هدف مقدس، وسیله باطل و خطا را توجیه نمی‌کند. از این‌رو به بهانه ایجاد صمیمیت و ارتباط موثر نباید آداب و احترام افراد را زیر پا گذاشت.
5. جواب دانش آموزان را بده
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَیهِ السلام قَالَ: رَدُّ جَوَابِ الْكِتَابِ وَاجِبٌ كَوُجُوبِ رَدِّ السَّلَامِ وَ الْبَادِي بِالسَّلَامِ أَوْلَى بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص، 672)
امام صادق عليه‌السلام: جواب دادن به نامه، همچون جواب دادن به سلام، واجب است و شروع‌کننده سلام، به خدا و رسولش نزدیک‌تر است.
پاسخ دادن معلم دینی به نامه شاگردان واجب است. گاهی معلمان با نامه‌هایی از طرف شاگردانشان در فضای حقیقی (مانند دفتر یا برگه امتحانی) یا فضای مجازی (مانند شبکه‌های اجتماعی) مواجه می‌شوند. پاسخ دادن به این نامه‌ها ضروری است. حتی اگر درخواست نابجا یا غیرقابل اجابتی داشته باشند مربی تربیتی باید با گفتار نیک و طلب آمرزش و دعا پاسخ نامه شاگردان را بدهد. ابتدا سلام کردن معلم به شاگردان نیز علاوه بر اجر اخروی و تقرب او به خدا و رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله، اثرات تربیتی فراوانی به دنبال دارد.
پنج نکته در رفتار مربی دینی
بنابراین برخی راهکارهای لازم در کلاس‌داری و ارتباط موثر عبارتند از: عدالت در نگاه به دانش‌آموزان، یاد گرفتن نام دانش‌آموزان، با احترام یاد کردن از دانش‌آموزان، چهارچوب قائل شدن برای صمیمیت‌ها، جواب دانش‌آموزان را دادن. با توجه به اهمیت این موارد، معلمان دینی و تربیتی می‌توانند تأثیر بیشتر و مثبت‌تری بر آموزش و پرورش داشته باشند. این اقدامات نه تنها به بهبود نظم کلاسی و تربیت اخلاقی کمک می‌کنند، بلکه باعث ایجاد ارتباطات مستدام و صمیمانه بین معلم اعتقادی و دانش‌آموزان می‌شود و می‌تواند از جنبه‌های مختلف به کیفیت آموزش و پرورش کمک کند.
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید