اهمیت کار یک معلم دینی و نقشی که او در ترقی مادی و معنوی یک جامعه به عهده دارد بر کسی پوشیده نیست؛ دین مبین اسلام که مسیر درست رسیدن انسان‌ها به مقصد سعادت است، جایگاه بسیار رفیعی به تعلیم و معلم اختصاص داده است.
اما یک معلم، مخصوصاً یک مربی تربیتی برای آن که از زحمات خویش در امر آموزش نتیجه‌ی بهتر و بیشتری ببرد نیازمند داشتن مهارت‌های فراوانی است. در این نوشتار به 7 مهارت اساسی که داشتن آن ها برای یک مربی اعتقادی بسیار ضروری است؛ اشاره می‌کنیم.
1. داشتن ایمان و باور قلبی مهم ترین ویژگی مربی دینی
یک استاد عقاید باید ابتدا به کار خود عشق بورزد، که اگر این‌گونه نباشد؛ در مواجهه با انواع ناملایمات موجود در این مسیر به زودی از ادامه‌ی راه خسته خواهد شد. اگر مربی دینی به قصد عبادت مشغول کار تعلیم و تربیت شود، دیگر مرارت‌های فراوان این کار او را دل‌زده نمی‌کند. معلم اعتقادی که باور به حضور و اشراف حضرت صاحب الزمان علیه السلام به همه‌ی امور عالم دارد، دستگیری از فرزندان شیعه - که ایتام آل محمد صلی الله علیه و آله هستند - را، مهمترین و بهترین وسیله‌ی خدمتگزاری در آستان آن حضرت می‌داند. همچنین طبق آیات و روایات ایمان دارد که ارشاد و هدایت ولو فقط یک نفر، در ترازوی الهی از هر آنچه آفتاب بر آن تابیده است بهتر است و می‌داند نجات یک نفر در منطق قرآن برابر با نجات همه‌ی بشریت است.
2. باور و عمل به گفته‌های خود
بیشتر علمای اخلاق و کارشناسان فن آموزش بر این باورند که فرزندان و شاگردان در امور اخلاقی و کنش‌های رفتاری آن گونه که والدین و مربیانشان هستند، می‌شوند؛ نه آن طور که به آن ها تعلیم می‌دهند و از آن ها می‌خواهند!
یک معلم ریاضی یا فیزیک و شیمی و دروسی از این قبیل، مفاهیمی را که به دانش‌آموزان ارائه می‌دهند، غالباً مجموعه‌ای از دانش و آگاهی است؛ این دانسته ها نمود چندانی در رفتار و منش دانش آموزان ندارد. اما یک معلم دینی یا یک مربی اعتقادی باید علاوه بر بیان نظری مفاهیم درس خویش، همه‌ی گفته‌های خویش را زندگی کند تا این دانش ها در وجود شاگرد نهادینه شود. اگر چه رفتار غیر اخلاقی یا خلاف یک معلم ریاضی یا یک معلم غیر دینی، در رفتار یک دانش آموز بی‌تأثیر نیست، اما مشاهده‌ی یک رفتار ناشایست یا خلاف از یک معلم قرآن یا مربی پرورشی، نگاه شاگرد را به اصل دیانت به یک نگاه منفی تغییر می‌دهد. این امر همچنین موجب آموزش نفاق و تزویر به دانش آموز می شود.
از همین روست که وظیفه ی یک معلم دینی و مربی اعتقادی وظیفه‌ای بسیار خطیر است. چون دانش‌آموز او را به عنوان نماد دین می‌شناسد. به همین دلیل باید در کار تهذیب نفس و رعایت تقوا و آداب شرعی بیش از پیش بکوشد.
امیرالمؤمنین علیه السلام در حکمت 73 نهج البلاغه می‌فرماید:
مَن نَصَبَ نَفسَهُ للنّاسِ إماما فليَبدأ بتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ ، و ليَكُن تأديبُهُ بسِيرَتِهِ قَبلَ تأديبِهِ بلِسانِهِ ، و مُعَلِّمُ نَفسِهِ و مُؤدِّبُها أحَقُّ بالإجلالِ من مُعَلِّمِ النّاسِ و مُؤدِّبِهِم .
هر كه خود را در مقام پيشوايى مردم قرار دهد بايد پيش از تعليم ديگران، به تعليم خود بپردازد و پيش از آن كه به زبانش تربيت كند، با رفتار خود تربيت نمايد و كسى كه آموزگار و مربّى خود باشد بيشتر سزاوار بزرگداشت است تا آن كه آموزگار و مربى ديگران است.
تذکر جدی دیگر در این زمینه پرهیز از ریا کاری است. موضوعی که در ادبیات غنی فارسی فراوان مورد نکوهش واقع شده و حتی گاه به ضرب المثل در میان مردم تبدیل شده است. حافظ می‌گوید:
زاهدان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند / چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند
اگر خدای‌ناکرده یک مربی اعتقادی نمایش تدیُّن و نقش یک دیندار را برای شاگردان بازی کند؛ معمولاً آن ها متوجه این ریاکاری می‌شوند و این خود اثر تخریبی فراوانی بر آن ها دارد. به همین سبب همواره دست تضرع و التجای یک معلم دینی، باید به سوی خدا و امام زمان علیه السلام دراز باشد و از خداوند در این زمینه یاری بطلبد.
3. تسلط بر مفاهیم : آموزش و یادگیری مستمر و ارتقاء دانش خویش
تسلط بر مطالبی که بناست یک معلم به دانش آموزان ارائه دهد، از بدیهیات امر آموزش است. معلم باید به همه ی زوایای موضوع تدریس خویش اشراف داشته باشد تا بتواند به همه‌ی سوالات احتمالی شاگردان خویش در آن موضوع پاسخ دهد.
به همین منظور یک مربی اعتقادی هرگز نباید خود را مستغنی از آموزش و یادگیری ببیند و همواره باید در افزایش آگاهی خویش تلاش کند. داشتن غرور علمی و مستغنی دانستن خود از یادگیری عین نادانی است. تردیدی نیست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود اعلم علما و اعقل عقلاست و درباره‌ی خود فرموده است:
أنا مدینه العلم و علی بابها
یا به قول حافظ:
نگار من که مکتب نرفت و خط ننوشت / به غمزه مسئله آموز صد مدرس شد
اما با این وجود؛ خداوند به چنین پیامبری دستور می‌دهد که از خدواند ازدیاد علم و دانش را مسئلت کند. خداوند در آیه‌ی 114 سوره مبارکه طه می‌فرماید:
«وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا»
و بگو پروردگارا بر علم من بیفزا
4. صبوری و انعطاف، لازم در تربیت دینی
یکی از شرط های اساسی در یادگیری و آموزش در همه ی زمینه ها، محبوبیت و مقبولیت مربی دینی برای شاگردان است. اگر معلم برای شاگرد دوست داشتنی بود آن وقت است که میزان پذیرش او از استاد، بسیار بالا می‌رود. در این صورت، مطالب، خیلی نیاز به استدلال ندارند و شاگرد به صرف این که فلان مطلب را معلم محبوبش گفته است؛ می‌پذیرد و همین محبت و علاقه‌ی شاگرد نسبت به مربی اعتقادی، وسیله‌ی تسهیل امر آموزش می‌شود.
یکی از راه‌های ایجاد این علاقه و محبوبیت، هم سطح شدن معلم با شاگرد است. از آنجا که معلمان در بزرگسالی معمولا با کودکان یا نوجوانان سر و کار دارند و اختلاف سنی میان آن ها زیاد است؛ این معلم است که باید در مقابل رفتارهای کودکانه ی شاگردانش صبوری کند و با آن کنار بیاید و هرگز نباید از آن ها توقع رفتار یک بزرگسال پخته را داشته باشد. بلکه لازم است که خودش را با آن ها هم سطح و حتی خودش کودکی کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در فرمایشی نورانی در این باره می‌فرماید:
«مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبِی فَلْیتَصابَ لَهُ»
کسی که کودکی دارد (برای تربیت او) باید کودکانه رفتار کند. (وسائل الشيعه، ج 15، ص 203)
حضرت علی علیه السلام نیز می فرماید:
«مَنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ صَبا»
کسی که کودک دارد، باید خود را تا سر حدّ کودکی تنزل دهد. (همان)
مطالعه در زندگی رسول خدا صلی الله علیه و آله و دیگر پیشوایان دین نشان می‌دهد که کودک را به بازی واداشته و حتّی خود با آن ها بازی می‌کردند. در روایت آمده است که حتی گاهی آن حضرت کودکان را بر دوش خود سوار می‌کرد. با نگاهی به سیره‌ی عملی معلمان و مربیان موفقی مانند «مرحوم علامه کرباسچیان» ، «مرحوم استاد روزبه» و «مرحوم نیّرزاده» می‌توان این مهارت را به صورت برجسته در نحوه‌ی برخورد آن ها با شاگردانشان به تماشا نشست.
5. آشنایی با زمان و روحیات متربیان
آگاهی اجمالی از وقایع و اتفاقات، درگیری ها و دغدغه های روزمره ی مردم در امر آموزش بسیار مهم است. همچنین توجه به این نکته ضرورت دارد که شاگردان امروز، با شاگردان زمان دانش آموزی خودِ معلم تربیتی، بسیار متفاوتند. باید پذیرفت که همه چیز عوض شده و نمی‌توان از بچه های عصر ارتباطات، توقع داشت که همه ی رفتار آن ها مثل رفتار نسل های گذشته باشد. باید تفاوت ها را پذیرفت و به رسمیت شناخت. این جمله منسوب به امیرالمؤمنین علیه السلام است که گویا ایشان فرموده‌اند:
«لا تقسروا اولادکم علی آدابکم، فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم» (ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج20، ص 267)
«آداب و رسوم خود را به فرزندانتان تحمیل نکنید؛ چرا که آن ها برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده‌اند.»
البته این جمله به معنای تخطّی و خروج از چهارچوب های حلال و حرام شرعی نیست.
6. مربی قرآن به روز: آگاهی و استفاده از تکنولوژی‌های روز
دنیای امروز دنیای اطلاعات است. با یک کلیک می‌شود به دنیایی از اطلاعات دست یافت و در مورد یک موضوع جزئیات بیشتری دانست. مثلا اگر معنی یک کلمه را بخواهیم دیگر لازم نیست به دیکشنری ها یا فرهنگ های لغت مراجعه کنیم. این کار را دنیای امروز و اینترنت برایمان آسان کرده است. یا به طور مثال اگر بخواهیم اطلاعاتی از یک شاعر داشته باشیم، کافی است نام او را در گوگل سرچ کنیم؛ تا زندگی نامه، آثار و بخشی و گاهی تمام اشعار او را به دست آوریم.
در دنیایی که همه چیز به سرعت رو به پیشرفت است و اطلاعات به سادگی در دسترس همگان قرار دارد، کم‌کم اعتبار چیزی به اسم آموزش کم می‌شود و سرفصل های قدیمی به تدریج از بین خواهند رفت. کافی است نگاهی به دانش آموزان کم سن و سال اطراف خود بیندازیم. اکنون هر کدام از آن ها یک تبلت و یا گوشی هوشمند در دست دارند و دنیای IT و فن آوری را به خوبی می‌شناسند و گزافه نیست اگر بگوییم بسیاری از آن ها در این حوزه حتی از بسیاری از معلمان و مربیان خود جلوترند. قطعاً اگر یک معلم دینی یا مربی اعتقادی نتواند؛ امکانات دنیای امروز را در راستای آموزش و اهداف پرورشی خود به کار گیرد؛ با چالش های جدی و مهمی روبرو خواهد شد. بدون شک کسب مهارت های استفاده از تکنولوژی های مدرن و همچنین استفاده از نرم‌افزارهای مرتبط با امور دینی و اعتقادی و مهم تر از همه کسب دانش سواد رسانه ای، از ضرورت های جدّی برای همه ی معلمان از جمله مربیان اعتقادی است.
7. ارائه‌ی جذاب مطالب
یکی دیگر از مهمترین مهارت های مورد نیاز برای مربی اعتقادی ارائه‌ی جذاب مفاهیم است. برای نیل به این مهارت می‌بایست به تقویت فنّ بیان، یادگیری و استفاده از زبان بدن پرداخت. همچنین در ارائه مطالب آموزشی باید با پرهیز از اطناب و رعایت ایجاز و خلاصه گویی و همین‌طور با بهره‌گیری از تمثیلات، حکایات جذاب و ابیات ناب - که در ادبیات غنی فارسی فراوان وجود دارد – محتواهای درسی و آموزشی را برای شاگردان شیرین و جذاب نمود.
نتیجه و خلاصه:
یک مربی تربیتی برای آن که از زحمات خویش در امر آموزش نتیجه ی بهتر و بیشتری ببرد نیازمند داشتن مهارت های فراوانی است. از جمله آن مهارت ها 7 مهارت اساسی است که داشتن آن ها برای یک مربی تربیتی بسیار ضروری است:
1. داشتن ایمان و باور قلبی
معلم مذهبی باید کار خود را عبادت خداوند و خدمت به امام زمان علیه السلام بداند تا انگیزه‌ی لازم برای تحمل دشواری‌های این کار را داشته باشد.
2. باور و عمل به گفته‌های خود
مربی دینی علاوه بر رعایت تقوی باید به گفته‌های خود در حد توان عمل کند تا سخنش مورد پذیرش شاگردانش قرار بگیرد.
3. تسلط بر مفاهیم : آموزش و یادگیری مستمر و ارتقاء دانش خویش
مربی اعتقادی باید پیوسته به ارتقاء دانش خود اقدام نماید تا بتواند به همه‌ی سوالات شاگردانش پاسخ‌های صحیح ارائه کند.
4. صبوری و انعطاف
مربی اعتقادی باید جهت کسب محبوبیت و مقبولیت؛ با برخی سوء رفتار شاگردانش که اقتضاء سنّی آنان است کنار بیاید و حتی خود گاهی با آنها کودکی یا نوجوانی کند.
5. آشنایی با زمان و روحیات متربیان
مربی اعتقادی باید به موضوعات روز و دغدغه‌ها و درگیری‌های ذهنی متربیانش آشنا باشد و همچنین تفاوت نسل خود با نسل شاگردانش را به رسمیت بشناسد.
6. آگاهی و استفاده از تکنولوژی‌های روز
دنیای امروز دنیای اینترنت و ارتباطات است. و یک مربی اعتقادی باید بتواند از قابلیت‌های تکنولوژی‌های روز، در جهت اهداف خود بهره ببرد.
7. ارائه‌ی جذاب مطالب
در ارائه دروس نیز معلم باید بتواند با بیانی قوی و بهره بردن از ایجاز و استفاده از تمثیل و ... مطالب آموزشی خود را به صورت جذاب به شاگردانش منقل کند.
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید