با معرفی هوش مصنوعی ( Artificial Intelligence) و گسترده شدن فعالیت آن در حیطه‌های مختلف، نگرانی‌هایی در مورد استفاده از آن توسط دانش آموزان به وجود آمده است. اغلب نگرانی‌های مطرح شده این است که آن‌ها به هوش مصنوعی به عنوان یک میانبر نگاه می‌کنند و تحقیق، تفکر انتقادی و نوشتن را که اهداف یک تکلیف هستند، انجام نمی‌دهند. مشکل دیگر درباره این است که اطلاعات هوش مصنوعی تا چه اندازه قابل اعتماد هستند؟ آیا ممکن است این ابزار با توجه به ورودی‌های غلط، تحلیل غلطی داشته باشد؟ و آیا دانش آموزان متوجه خطاهای احتمالی این ابزار می‌شوند؟ در سطح عالی و دانشگاهی، نگرانی دیگر این است که هوش مصنوعی نظر یا تحقیقات فردی دیگر را بدون ذکر نقل قول ارائه دهد، که این کار سرقت ادبی و علمی محسوب می‌شود. در این مقاله قصد داریم به چالش‌های استفاده دانش آموزان از هوش مصنوعی بپردازیم.
هوش مصنوعی، تهدید یا فرصت؟
پیشرفت تکنولوژی می‌تواند فرصت‌ها و امکانات جدیدی را به ما عرضه کند و در عین حال مهارت‌هایی را از ما بگیرد. به عنوان مثال قبلا افرادی بودند که در استفاده از چرتکه تبحر داشتند یا قادر بودند محاسبات ساده ریاضی را به صورت ذهنی و سریع انجام دهند. اما با اختراع ماشین حساب، دیگر نیازی به حساب و کتاب ذهنی نیست. همان طور که می‌بینیم، این ابزار مهارت افراد در جمع و ضرب ذهنی را گرفته است، اما در عوض کاربردهای زیادی هم داشته است. امروزه دیگر علم ریاضی بدون استفاده از ماشین حساب قابل تصور نیست. عملیات پیچیده ریاضی بدون خطای انسانی دستاورد ماشین حساب است.
حال به هوش مصنوعی نگاه کنیم. قطعا این ابزار جدید، دریچه‌های جدیدی را برای ما باز می‌کند. ماشین‌های خودران، کمک به افراد با ناتوانی‌های خاص، استفاده در تشخیص بیماری‌ها و ... از کاربردهای مثبت این ابزار است.
در حیطه آموزش هم هوش مصنوعی می‌تواند کمک کننده باشد. در مقاله هوش مصنوعی در آموزش به چند ابزار کاربردی برای معلمان برای طرح درس نویسی، تولید محتوا و ... اشاره شد. هوش مصنوعی می‌تواند در طراحی سیستم آموزشی، تحلیل نمرات و بازخوردهای دانش آموزان، بررسی نقاط ضعف و نقاط قوت تدرس در نتایج آزمون، ارائه‌ی بازخورد فوری، ایجاد تنوع در آموزش، شخصی‌سازی روند آموزش برای هر دانش آموز و ... به معلم کمک کند. به تعبیری هوش مصنوعی می‌تواند یک دستیار کارآمد برای معلمان باشد. علاوه بر آن هوش مصنوعی می‌تواند به دانش آموزان و دانش‌جویان نیز کمک کند. مثلا شخصی می‌خواهد یک زبان جدید یاد بگیرد، اپلیکیشن‌ها و سایت‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند به او کمک کند. یا شما در حال خواندن یک متن علمی به زبان دیگری هستید و فهم آن برای شما مشکل است. هوش مصنوعی می‌تواند در ترجمه و فهم این متن به شما کمک کند. پس نوع استفاده از هوش مصنوعی مهم است تا به بهترین شکل از کاربردهای مفید آن استفاده کرد.
هوش مصنوعی، جایگزین تفکر
اگر با اختراع خودرو، عضلات جسم ما ضعیف شدند، با اختراع هوش مصنوعی قدرت تفکر ما ضعیف خواهد شد. هدف تکنولوژی ساده کردن کارها برای بشر است، اما هدف آموزش این نیست. یک معلم برای آموزش بیشتر سوالات خود را سخت تر می‌کند تا بچه‌ها را به چالش بکشد و مهارت‌های آن‌ها را افزایش دهد. همان طور که عضلات ما با ورزش کردن قوی می‌شود، مغز و فکر ما با حل مسائل و چالش‌ها قوی می‌شود.
یکی از نگرانی‌های مهم در مورد ابزارهای هوش مصنوعی این است که دانش‌آموزان از آن‌ها به عنوان راه میانبر برای تکمیل تکالیف خود استفاده کنند. یعنی به جای اینکه خودشان کار را انجام دهند، به هوش مصنوعی تکیه می‌کنند تا تحقیق کند، ایده‌ها را ادغام کند و مقالات را بنویسد. دانش‌آموزان به جای جستجو در منابع، مطالعه‌ی منابع اصلی و استخراج اطلاعاتی که می‌توانند تجزیه و تحلیل کنند و در یک ارائه منسجم ترکیب کنند، از یک ابزار هوش مصنوعی سؤالی می‌پرسند و هر پاسخی را که دریافت می‌کنند تکرار می‌کنند. این نگرانی به ویژه در مورد تکالیف نوشتاری مطرح است که در آن فرآیند نوشتن برای تولید، پردازش و روشن‌سازی ایده‌ها بسیار مهم است. استفاده از هوش مصنوعی برای تولید مقالات، این فرآیند را کوتاه می‌کند و دانش‌آموزان را از یادگیری بالقوه و رشد فکری محروم می‌کند.
چند راهکار برای معلمان در عصر هوش مصنوعی
1. هوش مصنوعی را یاد بگیرید
شاید اولین مشکل از آن جا نشات بگیرد که دانش آموزان در استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی از معلمان جلو هستند. بخواهیم یا نخواهیم هوش مصنوعی به زودی به یکی از ابزارهای غیر قابل حذف از زندگی انسان تبدیل خواهد شد. پس پیشنهاد می‌کنیم استفاده از این ابزار را بیاموزید.
کانون فرهنگی بصائر برای ارتقای مربیان دینی، معلمان قرآنی و طلاب، اقدام به برگزاری کارگاه یک روزه هوش مصنوعی در آموزش کرده است. در این کارگاه با معرفی مقدماتی از هوش مصنوعی، به بررسی این ابزار در حیطه‌ی آموزش پرداخته می‌شود. به منظور استفاده‌ی بیشتر، این کارگاه به صورت حضوری و آنلاین (همزمان) برگزار خواهد شد.
2. اهمیت انجام تکالیف را گوشزد کنید
دانش آموزان باید اهمیت و اهداف پشت تکالیف را بدانند. با آن‌ها گفت‌وگو کنید. درست است که معمولا انسان‌ها به دنبال ساده کردن کارهای خود هستند و دانش آموزان هم از این مستثنی نیستند، ولی آگاهی از ارزش و اهمیت کار می‌تواند برای انجام آن انگیزه ایجاد کند. این گفتگو می‌تواند به دانش‌آموزان نشان دهد که تکالیف صرفاً یک وظیفه نیست، بلکه فرصتی برای تقویت مهارت‌های یادگیری، افزایش اعتماد به نفس و توسعه‌ی مسئولیت‌پذیری است. همچنین، می‌توانیم با طرح سوالات باز و تشویق آن‌ها به بیان نظراتشان، به آن‌ها کمک کنیم تا دیدگاه شخصی خود را نسبت به تکالیف شکل دهند. این امر باعث می‌شود که دانش‌آموزان احساس کنند در این فرآیند مشارکت دارند و به تصمیم‌گیری در مورد یادگیری خود کمک می‌کنند.
3. استفاده صحیح از هوش مصنوعی را به دانش آموزان آموزش دهید
استفاده از اینترنت و موتور جست‌وجوی گوگل اکنون یکی از روش‌های متداول تحقیق برای دانش آموزان است. شاید در ابتدا وقتی دانش آموزان سواد استفاده از آن را نداشتند، صرفا مطالب را از چند وبسایت کپی می‌کردند. به تدریج معلمان روش استفاده از این ابزار را به دانش آموزان یاد دادند و نکات لازم برای یک تحقیق و نوشته قابل قبول را برای آن‌ها روشن کردند. به عنوان مثال اساتید و معلمان از دانش آموزان خواستند تا منبع تحقیق خود را معرفی کنند. یادآور شدند به هر وبسایتی اعتماد نکنند و فهرستی از وبسایت‌ها معتبر را در اختیارشان قرار دادند. تفاوت‌های یک مقاله وبلاگی و یک مقاله آکادمیک علمی را برای آن ها توضیح دادند. به این ترتیب دانش آموزان دانش لازم برای استفاده از اینترنت را به دست آوردند.
همین روال باید برای هوش مصنوعی نیز طی شود. یعنی مربیان و معلمان، خود از روش‌های صحیح استفاده از هوش مصنوعی و کارآیی‌های متنوع آن آگاه باشند، و این طریقه را به دانش آموزان آموزش دهند. همچنین به آن‌ها یادآور شوند که چه استفاده‌ای از هوش مصنوعی تقلب محسوب می‌شود و چه نوع استفاده‌ای مجاز است. درباره خطاهای ممکن هوش مصنوعی و میزان قابل اعتماد بودن آن، با دانش آموزان صحبت کنید و راهکارهای خطایابی را آموزش دهید.
4. از دانش آموزان درباره روند انجام تکلیف سوال کنید
حال شما با برگه‌ها و تکالیفی روبه‌رو هستید که مطمئن نیستید نتیجه‌ی زحمات خود بچه‌هاست یا نتیجه‌ی زحمات هوش مصنوعی! تشخیص این مورد بسیار دشوار است. ممکن است بعضی معلمان با تکیه بر تجربه خود و کارهایی که از دانش آموزان در طول سالیان دیده اند تصور کنند که می‌توانند نوشته‌های هوش مصنوعی را تشخیص دهند، اما متاسفانه تحقیقات نشان داده است که انسان ها در تشخیص نوشته‌های هوش مصنوعی ضعیف عمل کرده‌اند. (به عنوان مثال مقاله Do teachers spot AI? Evaluating the detectability of AI-generated texts among student essays[STN3] را مطالعه کنید.)
ابزار دیگر استفاده از شناساگرهای هوش مصنوعی (ai detector) است. متاسفانه این ابزار هم نمی‌تواند کاملا قابل اعتماد باشد و ممکن است خطا کند.
بهترین راهکار گفت و گو با دانش آموز است. از او درباره روش تحقیق خود و مسیری که طی کرده است سوال کنید. از او بپرسید در طول انجام تحقیق به چه مشکلات و چالش‌هایی برخورد کرده است؟ از چه منابعی استفاده کرده است؟ همچنین می‌توانید سوالات مفهومی از موضوع نوشته بپرسید تا میزان فهم او از متن را بسنجید.
5. در روند تدریس تغییر ایجاد کنید
باید بپذیریم که دنیا در حال تغییر است و به قول تافلر «تا کنون هیچ عصری به مانند دوران ما، این چنین با تحولات سریع تکنولوژیکی، اجتماعی، اطلاعاتی و روانی مواجه نشده و این در حالی است که دم به دم بر سرعت تحولات نیز افزوده خواهد شد.» اما یک سوال: ما کودکانمان را برای زندگی در چه قرنی تربیت می‌کنیم؟
یادمان باشد، هدف از آموزش این است که بچه‌ها برای زندگی و کار در آینده آماده شوند. پس قبل از هر کار این سوال را از خود بپرسید: کودکان ما به چه مهارت‌ها و اطلاعاتی برای زندگی نیاز دارند؟ بهتر است تمرکز آموزش خود را بر توسعه‌ی مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی، خلاقیت، حل مسئله، ارتباطات و همکاری در دانش‌آموزان بگذارید.
6. هوش مصنوعی می‌تواند چه کارهایی برای ما انجام دهد؟ 
آموزش زبان‌های برنامه‌نویسی و الگوریتم‌های آن اکنون به یکی از آموزش‌های متداول در موسسات مهارت آموزی است و کم و بیش در مدارس و دانشگاه ها نیز تدریس می‌شود. هوش مصنوعی نیز باید به همین شکل جزو برنامه‌های آموزشی قرار بگیرد. همان طور که پیشتر گفته شد، هوش مصنوعی کاربردهای متنوعی در صنعت دارد. اگر می‌خواهیم در این زمینه پیشرفت کنیم، باید این کاربردها را بشناسیم. دانش آموزان و دانش‌جویان باید به این ابزار مسلط شده، ایده‌های جدید خلق کنند. می‌توانید از دانش آموزان بخواهید با کمک هوش مصنوعی به حل یک مشکل یا طراحی یک وسیله جدید بپردازند. مثلا چطور می‌شود با استفاده از هوش مصنوعی، میزان تصادفات را کاهش داد؟ یا چگونه هوش مصنوعی می تواند به افراد نابینا در کارهای روزمره کمک کند؟ راهکارهای ارائه شده توسط هر دانش آموز یا هر گروه می‌تواند متفاوت باشد. از آن‌ها بخواهیم ایده‌های خود را با ایده‌های هوش مصنوعی ادغام کنند و کمبودهای آن را اصلاح کنند.
هوش مصنوعی: فرصتی نوین با چالش‌های جدی در آموزش
ورود هوش مصنوعی به عرصه آموزش، تحولات شگرفی را به همراه داشته است. از یک سو، این فناوری با ارائه ابزارهای قدرتمند برای شخصی‌سازی آموزش، افزایش کارایی معلمان و بهبود دسترسی به دانش، فرصت‌های بی‌نظیری را فراهم آورده است. از سوی دیگر، چالش‌هایی همچون تقلب تحصیلی، وابستگی بیش از حد به فناوری و نگرانی‌های اخلاقی، استفاده از هوش مصنوعی را با پیچیدگی‌هایی مواجه کرده است. در این مقاله نقاط قوت و ضعف و چالش‌های آموزش همراه با هوش مصنوعی بررسی شد و چند راهکار برای مواجهه با آن ارائه شد.
نظر شما چیست؟ آینده‌ی آموزش را چگونه می‌بینید؟ شما با وجود هوش مصنوعی، در آموزش خود با چه چالش‌هایی روبه‌رو شده اید و چه راهکارهایی درنظر گرفته اید؟ تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید