حضرت خدیجه در تاریخ اسلام

اگر بخواهیم در تاریخ اسلام از شخصیت‌های بلندمرتبه و یاران واقعی معصومین علیهم‌السلام صحبت کنیم، قطعا حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، یکی از برجسته‌ترین آنان است. جایگاه و مقام حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، تا به حدی است که فضل بن روزبهان، دانشمند نامدار اهل سنت درباره این بانوی بزگوار می‌نویسد: «اما فضائل خدیجه، فهی کثیره لاتحصی»، «اما برتری‌ها و والایی حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها بی‌شمار و بسیار است.» 

متاسفانه شناخت ما از این بانوی بزرگوار بسیار اندک است و بیشتر اطلاعاتی که داریم نشات گرفته از دروغ‌پردازی‌های افرادی است که نسبت به ایشان حسادت می‌کردند. در این مقاله قصد داریم ضمن اشاره‌ای کوتاه به زندگی‌نامه این بانوی ارجمند، بخشی از فضائل ایشان را نام ببریم و جایگاه ایشان در تاریخ اسلام را بازنگری کنیم. 

زندگی‌نامه حضرت خدیجه

حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، دختر خویلد و از جهت اجداد پدری با رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله مشترک بودند. در میان سران قریش، کسی نمانده بود که از ایشان خواستگاری نکرده باشد، اما حضرت خدیجه به هیچکدام پاسخ مثبت نداده بودند. ایشان در سن 25 یا 28 سالگی، پیش از بعثت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، با ایشان ازدواج کردند. ازدواج ایشان با پیامبر اکرم که در آن زمان مال و ثروت چندانی نداشتند، در نظر مردم عجیب به نظر می‌رسید و ایشان را مورد سرزنش قرار می‌دادند.

از امام صادق علیه‌السلام نقل شده‌است که فرمودند: «وقتی حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها با رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله ازدواج کرد، زن‌های مکه از او دوری جستند و دیگر بر او وارد نشدند و به او سلام نمی‌کردند و هیچ زنی را آزاد نمی‌گذاشتند تا بر او وارد شود! ... هنگامی که ولادت حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها فرارسید، زن‌های قریش و بنی هاشم را فراخواند که بیایید و مرا در این هنگام، یاری کنید! در جواب او گفتند: تو نافرمانی ما کردی و سخن ما را نپذیرفتی و با محمد، یتیم ابوطالب، فقیری که مالی نداشت، ازدواج کردی! ما هم نخواهیم آمد و عهده‌دار امر تو نخواهیم شد! حضرت خدیجه کبری غمگین شد؛ اما در این هنگام، دید که چهار زن گندم‌گون و بلند بالا وارد شدند، مانند زن‌های بنی هاشم. حضرت خدیجه ترسید، یکی از آنان به سخن آمد و گفت: محزون مباش! ای خدیجه، ما از طرف پروردگار تو آمده ایم و خواهران تو هستیم. من ساره هستم، این آسیه، دختر مَزاحم که رفیق تو در بهشت است، این مریم، دختر عمران و این کلثوم، دختر موسی بن عمران است. خداوند، ما را فرستاده تا در امری که بانوان در این وقت کمک‌کار یکدیگرند، مددکار تو باشیم. ...»

درباره فرزندان پیامبر اکرم و حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، بعضی با توجه به این نقل تاریخی، و این موضوع که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها آخرین فرزند حضرت خدیجه هستند، نتیجه گرفته‌اند که حضرت فاطمه، تنها فرزند ایشان هستند. اما در برخی کتب تاریخی، از دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله نیز به عنوان فرزندان پیامبر اکرم و حضرت خدیجه نام برده شده است که هر دو در کودکی از دنیا رفته‌اند. همچنین از سه دختر به نام‌های زینب، ام کلثوم و رقیه سخن به میان آمده است که در همان کتب تاریخی و طبق تحلیل علمای شیعه، این سه دختر، دخترخوانده‌های پیامبر و دختران هاله، خواهر جناب خدیجه بوده‌اند.

حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، پس از بعثت پیامبر اکرم، اولین بانویی بودند که به ایشان ایمان آورند. و تا آخر عمر حامی پیامبر و دین مبین اسلام بودند. ایشان در تمام سال‌های زندگی شریک درد و رنج پیغمبر خدا بودند، و با مال خویش به او مدد می‌رساندند، و با گفتار و کردار خود از ایشان دفاع می‌کردند، و در برابر آزار و اذیت کافران تسلای خاطرشان بودند.

خدیجه کبری در سن پنجاه یا پنجاه و سه سالگی، پس از 25 سال زندگی با پیامبر و همراهی خالصانه با آن حضرت از دنیا رفتند. تا زمانی که ایشان زنده بودند، حضرت رسول، با شخص دیگری ازدواج نکردند. نقل شده است که ایشان در آخرین لحظات زندگی، به رسول خدا عرض کردند که برای او دعای خیر کند، او را به دست خود در خاک قرار دهد، پیش از دفن، در قبر او وارد شود و عبایی را که هنگام نزول وحی بر دوشت داشت، کفن او قرار دهد. با ارتحال حضرت خدیجه، غم و اندوه فراوانی به بر دل پیامبر اکرم فرو ریخت، تا جایی که رسول خدا آن سال را «عام الحزن»، سال غم و اندوه، نام نهادند. 

فضائل حضرت خدیجه

در روایات شیعه و سنّی چهار زن به عنوان برترین بانوان جهان معرفی شده‌اند: حضرت خدیجه دختر خویلد، حضرت فاطمه دختر محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله، حضرت آسیه دختر مزاحم و حضرت مریم دختر عمران. در این بخش از مقاله می‌خواهیم به بخشی از فضائل این بانوی گرامی اشاره کنیم.

دریافت سلام از خداوند

مقام و شخصیت حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، با معیارهای عادی قابل سنجش نیست و چنان عظیم است که بارها سلام خاص ربوبی توسط جبرئیل به ایشان رسیده و وی را به پاداشی عظیم وعده داده‌اند و هیچ کس دیگری، اعم از گذشتگان یا معاصرینش یا از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بدان مقام نرسیده‌اند! 

در روایتی چنین آمده است: امام باقر علیه‌السلام به نقل از پیامبر اکرم فرمودند: «وقتی در شب معراج، جبرئیل مرا سوی آسمان‌ها برد و سیر داد، هنگام مراجعت، به جبرئیل گفتم: آیا حاجتی داری؟ جبرئیل گفت: حاجت من این است که سلام خدا و مرا، به خدیجه برسانی. پیامبر وقتی به زمین رسید، سلام خدا و جبرئیل را به حضرت خدیجه ابلاغ کرد. ایشان در پاسخ گفتند: ذات پاک خدا، سلام است و سلام از اوست و سوی او باز می‌گردد و بر جبرئیل سلام باد!»

سبقت در تصدیق وحی و ایمان محکم

یکی از امتیازات و ویژگی‌های برجسته حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها پیشتازی‌اش در گزینش اسلام است. ایمان این بانو به پیامبر اسلام پیش از بعثت ایشان به رسالت بود. پس از نزول اولین وحی بر پیامبر، زمانی که حضرت رسول به خانه بازگشتند و به همسرشان گفتند شهادتین را بگو، ایشان در جواب گفتند: طال ما قد عرفت ذلك، یعنی دیرزمانی است که این را دریافته‌ام، و شهادتین را بر زبان جاری کردند. 

قطعا بانویی که حاضر می‌شود همه ثروت و جان و مال خود را در راه اسلام بدهد، و از همه هستی‌اش در این راستا بگذرد، این عملکرد او بیانگر آن است که آن حضرت از اعتقاد بسیار عمیق و محکم برخوردار بوده است.

حضرت خدیجه، علاوه بر ایمان محکم به رسول خدا، به وصی و جانشین ایشان نیز ایمان داشتند. ایشان محبت پیامبر به حضرت علی علیه‌السلام را می‌دیدند و ایشان نیز از کودکی بسیار به امیرالمومنین محبت می‌کردند. قطعا محبّت اولین مؤمن عالم به امیرالمؤمنین صلوات‌الله‌علیه قابل قیاس با محبت ما به ایشان نیست.

مادر نسل پیامبر

حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، از میان همه دختران و زنان عالم، به عنوان مادر برترین نسل و شریف‌ترین تبار انتخاب شد. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، در شکوه و عظمت این بانوی آسمانی، به عنوان «ام الائمه» و سرچشمه‌ی کوثر الهی؛ خطاب به دختر فرزانه خویش، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها فرمودند: «إن بطن أمك كان للإمامة وعاء»؛ «به راستی وجود گرانمایه‌ی مادرت، به عنوان جایگاه انوار امامت برگزیده گردید.»

همچنین روزی پیامبر اکرم به همسر بزرگوارشان فرمودند: «فرشته‌ی وحی برای من خبر آورده که کودک نازنین تو، دختر است و در آینده، مادر فرزندانی پاک و مبارک خواهد بود! خدا، نسل مرا از او قرار خواهد داد و از نسل او، پیشوایانی را که برگزیدگان بارگاه الهی در روی زمنی هستند، بر خواهد گزید!»

مباهات اهل بیت علیهم السلام به حضرت خدیجه سلام الله علیها

حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، نزد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و خاندان رسالت، ائمه طاهرین علیهم‌السلام، جایگاه و مقام خاص و ویژه‌ای داشت. اهل بیت علیهم السلام همواره از ایشان به عظمت و نیکی یاد می‌کردند. 

ائمه اطهار علیهم‌السلام برای معرفی خود، از نام حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، در کنار نام پیامبر اکرم، امیرالمومنین و حضرت فاطمه علیهم‌السلام، یاد می‌کردند. امام حسین علیه‌السلام، روز عاشورا مقابل سپاه دشمن ایستادند و به صف‌های طولانی آنان و نیز به ابن سعد که میان بزرگان کوفه ایستاده بود نگریستند. آن حضرت، در این هنگام خطبه‌ای ایراد کردند: «ستایش سزاوار خداوندی است که دنیا را خلق فرمود و آن را دار نیستی قرار داد... من، پسر دختر پیامبر شما هستم و جده‌ام، حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، همسر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله است.» و یا امام سجاد علیه‌السلام، در بارگاه یزید و در آن شرایط حساس و تاریخ‌ساز، در معرفی خویش به مردم «شام»، ضمن روشنگری در مورد نسب شریف و تبار پرافتخار خود به آن مردم، می‌فرماید: «... أنا ابن خدیجه الکبری».

به عنوان نمونه‌ای دیگر در دعایی که از امام حسن عسکری نقل شده است، فرموده اند: «... فَصَلِّ عَلَيْهَا وَ عَلَى أُمِّهَا خَدِيجَةَ الْكُبْرَى صَلَاةً تُكْرِمُ بِهَا وَجْهَ أَبِيهَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه ...» «... پس بر او و مادرش، خدیجه کبری، درود فرست، درودی که آبروی محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) را به آن گرامی بداری ...». ذکر نام مادر حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در کنار نام ایشان در هنگام فرستادن درود و صلوات، نشان از جایگاه والای ایشان است.

اخلاق برگزیده حضرت خدیجه سلام الله علیها

شاید بتوان مقاله‌ای جداگانه به صفات حسنه خدیجه کبری اختصاص داد. از مهربانی، صداقت، بخشندگی، تواضع و فروتنی نسبت به پیامبر اکرم، و همچنین شجاعت و شهامت در راه خدا و دفاع از رسول خدا، همگی از صفات برجسته ایشان است. ایشان در کار تجارت خود، نسبت به زیردستانشان بهترین رفتار را داشتند. همواره نسبت به ایتام و بینوایان، جود و احسان و بزرگواری داشتند تا جایی که به ایشان «ام الصعالیک»، یعنی مادر بینوایان و «ام الایتام» یعنی مادر یتیمان می‌گفتند. 

صبر ایشان در تمام سختی‌های آن زمان، مثال زدنی است. در تمام آزار و اذیتی که از جانب مشرکان به پیامبر می‌رسید که خود رسول خدا گفته‌اند: «هیچ پیامبری مانند من آزار ندید»، حضرت خدیجه تسکین دردهای پیامبر بود. نقل شده است که هر گاه حضرت رسول از آزار و اذیت‌های قریش محزون و آزرده می‌شد هیچ چیز آن حضرت را مسرور نمی‌کرد مگر ذکر خدیجه. هرگاه او را می‌دید مسرور می‌شد و خوشحال می‌گردید.

مقام شفاعت

یکی دیگر از منزلت‌هایی که در روایات برای حضرت خدیجه علیها‌السلام در آخرت ذکر شده، این است که آن حضرت نه تنها مشمول شفاعت پیامبر اکرم قرار می‌گیرد، بلکه خود در مقام شفاعت و دستگیری دوستداران و شیعیان گنهکار در روز قیامت قرار خواهد گرفت.

از امام صادق علیه‌السلام درباره آیه « وَبَيْنَهُمَا حِجَابٌ ...» سوال شد. آن حضرت در جواب فرمودند: «بین بهشت و جهنم دیواری است که حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله و علی و حسن و حسین و فاطمه و خدیجه علیهم‌السلام روی آن ایستاده اند و صدا می‌زنند: کجایند دوستداران ما؟ کجایند شیعیان و پیروان ما؟ پس صورت‌های خود را به طرف مردم برمی‌گردانند و آن‌ها را به اسم‌هایشان و اسم‌های پدرانشان می‌شناسند و این همان قول خداوند تبارک و تعالی است که می‌فرماید: يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ ، آن‌ها را به سیمایشان می‌شناسند. سپس اهل بیت دست‌های آن افراد را می‌گیرند و از پل صراط عبور می‌دهند و داخل بهشت می‌کنند.»

علت تحریف تاریخ زندگی حضرت خدیجه

اصلا عجیب نیست! کسانی که کوچک‌ترین بهره‌ای از کمالات، اخلاق و ایمان واقعی نبرده‌اند، چگونه می‌توانند خود را هم‌تراز افرادی کنند که خداوند آن‌ها را برگزیده و مدح کرده‌است؟ این افراد به پیامبر خدا نیز کارهایی را نسبت‌ دادند که حتی در شان یک فرد عادی هم نیست. أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللهُ‌ مِنْ فَضْلِهِ؟ (نساء-54) خداوند هم به این حسادت نسبت به حضرت رسول و اهل بیت ایشان به واسطه‌ی آنچه از جانب خدا به ایشان داده شده است، اشاره می‌کند.  

حسادت نسبت به کسی شکل می‌گیرد که فضائلش بسیار است. حضرت خدیجه کبری نیز این چنین بودند. ایشان مادر تنها دختر پیامبر، اولین همسر ایشان و برترین همسر ایشان بودند. از این رو دشمنان سعی کردند در تاریخ ایشان را پیرزنی بیوه جلوه دهند و فضائل ایشان را کتمان کنند و خاطره‌ی ایشان را از اذهان پاک کنند. در مقابل پیامبر هر زمان به یاد ایشان می‌افتادند همواره او را می‌ستودند، و برای او طلب رحمت می‌کردند. 

پیغمبر محبت ویژه‌ای نسبت به این بانو داشتند. به اقرار عایشه، نام خدیجه سلام‌الله‌علیها نزد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بهترین وسیله‌ای بود که انسان را به آن حضرت نزدیک می‌کرد. پیامبر همیشه به یاد همسرش بود و روایات متعددی که حاکی از اشک و اندوه رسول خدا در ذکر نام و یاد خدیجه کبری است موجود است. همین علاقه و مهرورزی موجب حسادت بیشتر برخی از همسران پیامبر می‌شد. حال آن که آنان از این مطلب غافل بودند که حب و بغض پیامبر اکرم و سایر ائمه علیهم‌السلام، مانند بسیاری از افراد بشر، برگرفته از امیال مادی و غرائز بشری نیست؛ بلکه این تعریفات و ابراز محبت‌ها و یا تقبیحات و اظهار ناخشنودی‌ها، تنها و تنها با یک معیار انجام شده است و آن معیار، تقوا است. 

نقش حضرت خدیجه در تاریخ اسلام

در تاریخ اسلام، چنین بانویی با عظمت، شهامت، پایدار و استواد در حمایت از رسول خدا، و حمایت از ولی خدا، حضرت علی علیه‌السلام بی‌مانند است. به یقین نمی‌توان حق مطلب را درباره این شخصیت بزرگ ادا کرد. فداکاری، شجاعت و بخشش ایشان برای یگانه‌ی عالم، و در راه دین خدا بسیار مهم و تاثیرگذار بوده است. 

مطالعه تاریخ تحلیلی اسلام از این جهت مهم است که با بازنگری با دقت در تاریخ و مرور منابع معتبر به جای شنیده‌ها، شناخت صحیحی از شخصیت‌ها، جریان‌ها و حوادث پیدا خواهیم کرد. این شناخت تاثیر مستقیم بر اعتقادات ما خواهد داشت و می‌توانیم از بسیاری از وقایع درس‌هایی آموزنده برای زندگی خود بگیریم. پیشنهاد می‌کنیم اگر به این مباحث علاقه‌مند هستید به دوره آموزشی آفلاین تاریخ تحلیلی اسلام مراجعه کنید.

شاید جالب باشد، در طول تاریخ شاهد افراد و یاورانی در کنار معصومین علیهم‌السلام هستیم، که گویی ائمه علیهم‌السلام به آن‌ها دلگرم هستند. از دیدنشان خوشحال می‌شوند و آن‌ها نیز با خلوص از حجت زمان خود حمایت می‌کنند. همچون حضرت عباس که در یاری امام حسین علیه‌السلام تمام قد ایستاد. یا مثل هشام بن حکم که امام صادق علیه‌السلام با دیدن او می‌گوید: « مَرْحَباً بِناصِرِنا بِلِسانِهِ وَ یَدِهِ وَ قَلْبِهِ»، « خوش آمدی ای كسی كه با زبان و دست و قلبش به یاری ما برمی‌خیزد». حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها نیز چنین جایگاهی برای پیامبر خدا داشت. او مایه‌ی دلگرمی و آرامش خاطر حضرت رسول بود.

این بانوی گرامی، زمانی پیامبر رحمت را حمایت کرد که از جانب سایر مردم مورد تکذیب و تمسخر بودند. پیغمبر اسلام در پاسخ به عایشه که نسبت به حضرت خدیجه با توهین سخن گفته بود، فرمودند: «به خدا قسم که خداوند بهتر از او را به من نداده است. و دیگر کجاست مانند خدیجه؟ او به من ایمان آورد آن هنگام که مردم مرا انکار می‌کردند. او مرا تصدیق کرد آنگاه که مردم مرا تکذیب می‌نمودند. او با مال خود مرا یاری کرد و خداوند از میان همسران فقط از خدیجه به من فرزند داد.»

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

در این مقاله به بررسی جایگاه والای حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، اولین همسر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام، پرداخته. حضرت خدیجه، دختر خویلد، پیش از بعثت با پیامبر ازدواج کرد و با وجود ثروت و موقعیت اجتماعی بالای خود، همه دارایی و زندگی‌اش را در راه حمایت از رسالت پیامبر فدا نمود. در این نوشته به مختصری از زندگی‌نامه ایشان و همچنین به تحریف‌های تاریخی ناشی از حسادت دشمنان و نقش بی‌نظیر ایشان در تثبیت اسلام اشاره شد. بازنگری تاریخ تحلیلی اسلام، نشان می‌دهد که شناخت دقیق شخصیت‌هایی چون حضرت خدیجه، افزون بر تقویت اعتقادات، درس‌هایی ارزشمند برای زندگی امروز دارد. او مایه دلگرمی پیامبر در سخت‌ترین لحظات بود و نامش همچنان در کنار اهل بیت علیهم‌السلام با عزت و افتخار یاد می‌شود.

منبع: کتاب خصائص ام المومنین خدیجه الکبری نوشته حسین تهرانی